مدیتیشن خطرناک است اگر...!

اگرچه ذهن‌آگاهی و مدیتیشن به‌عنوان راهکاری ساده و رایگان برای کاهش استرس تبلیغ می‌شوند، تحقیقات جدید نشان می‌دهند این تمرین‌ها می‌توانند اثرات منفی به دنبال داشته باشند.

روزها ذهن‌آگاهی و مدیتیشن به‌عنوان یک راهکار ساده، رایگان و بی‌خطر برای کاهش استرس و بهبود سلامت روان تبلیغ می‌شوند. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهند که این تمرین‌ها همیشه بدون عارضه نیستند و می‌توانند اثرات منفی نیز داشته باشند.

ذهن‌آگاهی چیست؟

به نقل از  ساینس الرت،ذهن‌آگاهی نوعی مدیتیشن مبتنی بر آموزه‌های بودایی است که در آن فرد به‌صورت آگاهانه به احساسات، افکار و محرک‌های لحظه حال توجه می‌کند. قدیمی‌ترین شواهد ثبت‌شده از این تمرین در هند، بیش از ۱۵۰۰ سال قدمت دارد

کتاب مقدس مدیتیشن «Dharmatrāta» که توسط بودایی ها نوشته شده، علاوه بر توضیح روش‌های مختلف مدیتیشن، گزارش‌هایی درخصوص بروز افسردگی و اضطراب پس از تمرینات مدیتیشن ارائه می دهد. در این کتاب درخصوص ناهنجاری‌های شناختی مرتبط با روان‌پریشی، جدایی از واقعیت و احساس غیرواقعی بودن جهان (Depersonalisation) نیز توضیحاتی بیان شده است.

اثرات منفی مدیتیشن؛ چه کسانی در خطر هستند؟

در هشت سال گذشته، تحقیقات علمی زیادی در این زمینه انجام شده است. در سال ۲۰۲۲، یک مطالعه روی ۹۵۳ نفر در آمریکا نشان داد که بیش از ۱۰ درصد از افرادی که به‌طور منظم مدیتیشن می‌کردند، با اثرات منفی جدی مواجه شدند، به طوری که زندگی روزمره‌شان نیز تحت تاثیر قرار گرفته بود. از جمله رایج‌ترین اثرات منفی می توان به اضطراب، افسردگی، روان‌پریشی، احساس جدایی از واقعیت و ترس شدید اشاره کرد. این اثرات منفی ممکن است در افرادی که سابقه مشکلات روانی ندارند و افرادی که تازه مدیتیشن را شروع کرده‌اند نیز رخ دهد.

اثرات منفی مدیتیشن: هشدارهایی که جدی گرفته نشدند

آرنولد لازاروس، یکی از چهره‌های برجسته رفتاردرمانی شناختی  (CBT) در سال 1976 هشدار داده بود که انجام تمرینات مدیتیشن بدون نظارت یا آموزش صحیح می‌تواند به مشکلات روانی جدی منجر شود؛ از جمله افسردگی، تحریک‌پذیری و حتی فروپاشی روانی شبیه اسکیزوفرنی.

با این حال، بسیاری از مربیان و منابع رایج مدیتیشن درباره اثرات منفی احتمالی به مردم  هشدار نمی‌دهند. رونالد پورسر، استاد رشته مدیریت و معلم بودایی، در کتاب McMindfulness» (۲۰۲۳) نوشته است که ذهن‌آگاهی به نوعی «روحانیت سرمایه‌داری» تبدیل شده است. ارزش بازار مدیتیشن در آمریکا به ۲.۲ میلیارد دلار می‌رسد و رهبران این حوزه باید نسبت به مشکلات آن آگاه باشند.

اثرات مثبت مدیتیشن: شواهد محدود؛ تبلیغات زیاد

جان کابات-زین، یکی از پایه‌گذاران جنبش ذهن‌آگاهی، در مصاحبه‌ای با گاردین در ۲۰۱۷ اعتراف کرد که بیش از 90 درصد تحقیقات درباره اثرات مثبت مدیتیشن قابل اعتماد نیستند. با این حال، او و بسیاری دیگر معتقدند که مدیتیشن می تواند علاوه بر افراد، جوامع و حتی بشریت را تغییر دهد. یک مطالعه بزرگ روی بیش از ۸۰۰۰ کودک ۱۱ تا ۱۴ ساله در بریتانیا نشان داد که ذهن‌آگاهی نمی تواند سلامت روان کودکان را بهبود ببخشد و حتی ممکن است برای کودکانی که در معرض مشکلات روانی هستند، مضر باشد.

پیامدهای اخلاقی

آیا صحیح است  که اپلیکیشن‌ها یا کلاس‌های مدیتیشن بدون هشدار درباره اثرات منفی احتمالی ارائه شوند؟ شواهد نشان می‌دهد این کار اخلاقی نیست. بسیاری از مربیان هنوز از عوارض مدیتیشن اطلاعی ندارند. امروزه کتاب‌های علمی و وب‌سایت‌های تخصصی متعددی برای آگاهی از عوارض مدیتیشن وجود دارند. در آمریکا، نیز مراکز بالینی ویژه ای برای افرادی که با مشکلات شدید یا طولانی‌مدت ناشی از مدیتیشن دست و پنجه نرم می کنند، تاسیس شده است.

جمع‌بندی

 مدیتیشن و ذهن‌آگاهی می‌توانند مفید باشند. اگر قرار است مدیتیشن به‌عنوان روش درمانی استفاده شود، باید مردم را از عوارض منفی آن مطلع کرد.