بودجه پژوهش در جهان میلیون دلاری است و در ایران میلیون تومانی / وزارت علوم نمی تواند به تنهایی مشکلات کشور را حل کند

وقتی قرار است یک پژوهش کاربردی سطح بالا انجام شود باید بودجه ای در نظر گرفته شود که بتوان اساتید را برای بلندمدت؛ برای مثال یک بازه زمانی ۵ ساله جذب کرد. نمی شود که به یک متخصص و استاد در حوزه ای تخصصی گفت مدت زمانی طولانی وقت خود را صرف پروژه ای کند که حتی بودجه کافی ندارد. اعداد بودجه های موفق پژوهشی در جهان با میلیون دلار محاسبه می شود. آن شخصی که نگران است که چرا پژوهش های کاربردی در کشور کم است، خوب است آن سوی ماجرا را هم ببیند که دانشگاه ها خود به خود که نمی توانند پژوهش انجام دهند، بلکه باید حمایت شوند تا اساتید بتوانند روی موضوعات مختلف خوشه های پژوهشی تشکیل دهند. این اتفاق در کشور ما یا رخ نمی دهد یا بسیار معدود است.

روز سه شنبه 13 آبان ماه، وزیر علوم دولت چهاردهم با حضور در مجلس شورای اسلامی پاسخگوی نقد نمایندگان مجلس شد. یکی از معترضان به وضعیت وزارت علوم، منان رئیسی نماینده مردم قم  بود که در سخنان خود، مهلت ۳ ماهه‌ای را برای وزیر علوم تعیین کرد تا در جهت ارائه برنامه عملیاتی جدی برای کنش گری مؤثرتر دانشگاه‌ها در حل مسائل کشور اقدام کند.

بخشی از گفته های رئیسی که بیش از سایر بخش ها مورد توجه قرار گرفت جایی بود که عملکرد سیستم آموزش عالی در تدوین مقالات را هدف گرفت. رئیسی گفت:« اگر در بازه ۲۰ساله حجم مقالات ما ۹ برابر شده است آیا صادرات و تولید ناخالص ملی هم ۹ برابر شده است، اگر نشده است یعنی اینکه ما کمیت گرا شده‌ایم نه کیفیت گرا.مقالات در کشور به هدف اصابت نمی‌کند.اگر اساتید ما کم‌هوش هستند چرا درخواست مهاجرت زیاد است. کاری کردید که اساتید دانشگاه در اتاق‌‌های خود بنشینند و فقط مقاله تولید کنند. مریم میرزاخانی با ۱۰ مقاله برنده جایزه فیلدز شد ، شما با این تعداد مقاله اصلا استاد را به هیات علمی راه نمیدهید . استاد دانشگاهی که ارتباط با جامعه ندارد به چه دردی می‌خورد؟!»

این نقدها که با پاسخ هایی از سوی سیمایی صراف مواجه شد، پرسشهایی را در خصوص وضعیت علمی کشور، علل افزایش تولید مقالات علمی در سایه عدم حضور این مقالات در بخش اجرایی کشور مطرح می کند. دکتر ابراهیم آزادگان؛ استاد دانشگاه صنعتی شریف  به این پرسشها پاسخ داده است:

بودجه و امکانات دانشگاههای برتر ایران و جهان قابل قیاس نیست

ابراهیم آزادگان  گفت:«اساتید دانشگاههای برتر کشور، با وجود همه مشکلاتی که دارند، 3 مسیر را دنبال می کنند. این نکته را هم یادمان باشد که چه به لحاظ تجهیزات و امکانات و چه به لحاظ بودجه، شرایط دانشگاههای برتر ایران و جهان، قابل قیاس نیست. گاهی بودج دانشگاههای برتر جهان دهها برابر بودجه دانشگاههای ما است. با همه این شرایط، باز هم اساتید، به عنوان موتور محرکه علم در دانشگاه شناخته می شوند و در کنار دانشجویان کارشناسی، ارشد و دکترا، در تلاشند فعالیت های علمی و پژوهشی دست اولی را در سطح جهان ارائه دهند. دانشگاههای کشور در 3 حوزه کار می کند؛ نخست آموزش است. اساتیدی در نظام پزشکی، مهندسی و حوزه های دیگر بر مبنای متد دانشگاهی در حال تدریس هستند و بر اساس همین آموزشها، زیرساخت های حیاتی کشور ساخته می شوند. دقت کنیم که اگر در حوزه ای در کشور موفقیتی رخ می دهد حاصل تلاش همه بخش های تخصصی آموزش دیده است. بخش دوم پژوهش است که خود شامل دو بخش است. بخشی از پژوهش ها در اوج علم و دانش کار می کنند. نمونه این نوع را دقیقا می توان خانم مریم میرزاخانی را مثال زد. در حیطه های مختلف علمی از ریاضی تا فیزیک این نوع پژوهش عالی وجود دارد.»

وی افزود:«این نوع پژوهشگران در حال درنوردیدن رده های علمی جهان هستند و رده ها را به پیش می برند. نوع دوم پژوهش، شامل پژوهشهای کاربردی است که در این بخش هم بسیاری از اساتید، دخیل هستند. برای مثال پژوهش هایی که کاربردهای صنعتی یا نظامی دارند یا به زندگی عادی مردم مرتبط است. از دید من در بخش های آموزش و پژوهش های بنیادی دانشگاهها خوب کار می کنند. هرچند باید تقویت شوند اما می توان گفت عملکرد کلی خوب است. در بخش پژوهش های کاربردی، مشکل این است که گرنت هایی(کمک های مالی) که به پژوهش ها اختصاص می یابد یا تعداد این گرنت ها کم است. با عددهای 100 میلیون و 200 میلیون تومان و امثالهم نمی توان پژوهش های جدی انجام داد.»

نمی توان از اساتید انتظار داشت روی پروژه های بلندمدت بدون بودجه کار کنند

این استاد دانشگاه تاکید کرد:« بالاخره وقتی قرار است یک پژوهش کاربردی سطح بالا انجام شود باید بودجه ای در نظر گرفته شود که بتوان اساتید را برای بلندمدت؛ برای مثال یک بازه زمانی 5 ساله جذب کرد. نمی شود که به یک متخصص و استاد در حوزه ای تخصصی گفت مدت زمانی طولانی وقت خود را صرف پروژه ای کند که حتی بودجه کافی ندارد. اعداد بودجه های موفق پژوهشی در جهان با میلیون دلار محاسبه می شود. آن شخصی که نگران است که چرا پژوهش های کاربردی در کشور کم است، خوب است آن سوی ماجرا را هم ببیند که دانشگاه ها خود به خود که نمی توانند پژوهش انجام دهند، بلکه باید حمایت شوند تا اساتید بتوانند روی موضوعات مختلف خوشه های پژوهشی تشکیل دهند. این اتفاق در کشور ما یا رخ نمی دهد یا بسیار معدود است.»

وی افزود:«شاید این نقد از زاویه ای درست است. بله دانشگاه نمی تواند آن تاثیری که باید را روی صنایع یا پروژه های اجرایی بگذارد اما بالاخره با همه محدودیت ها کار خود را می کند. طبعا اگر گرنت های صنعتی افزایش پیدا کند، می توان انتظار نتایج بیشتری هم داشت.در کل، اساتید دانشگاهها با همه سختی ها کار خود را به شکل خالصانه تری نسبت به سایر سیستمهای کشور انجام می دهند.»

وزارت علوم نمی تواند به تنهایی مشکلات کشور را حل کند

استاد دانشگاه صنعتی شریف در ادامه گفت:«واقعا نمی توان از وزارت علوم انتظار داشت یک تنه همه مشکلات کشور را حل کند. حل مسائل، به یک عزم ملی برای توجه به علم نیاز دارد. باید در حوزه های مختلف از علوم اجتماعی تا سیاسی به نظریات نخبگان دانشگاهی توجه شود اما باید درک کرد دانشمندان و اساتید به تنهایی نمی توانند کل کشور را اصلاح کنند. درست است که وزارت علوم می تواند تاثیرگذار باشد و در حوزه هایی مثل اعتبار بخشی، موثرتر عمل کند. برخی مشکلات مثل کنکور دکترا نیز باید حل شود. مدت هاست که در این حوزه مشکلاتی جدی داریم که ممکن است باعث شود دانشجویان بسیار خوب کشور را از دست دهیم. هیچ کجای دنیا برای مقطع دکترا، کنکور برگزار نمی شود و نمی دانم چرا این موضوع در کشور ما تغییر نمی کند. شاید بیش از هر چیز نیاز داریم دانشگاهها آزادی عمل بیشتری داشته باشند و خود، تعیین مسیر انجام دهند و با خیال راحت تری تصمیم گیری کنند. »