نسخه چاپی
ارسال به دوستان
تورهاي غير مجاز، گرهي که با دندان باز نمي شود
سيري در ايران/ فاطمه باباخاني*: به عنوان يک فرد مسوول شما ممکن است که
بخواهيد جهان بهتري بسازيد؛ حتي شما ممکن است به مناطقي سفر کنيد که
هزينه آن صرف رشد محلي يک جامعه توسعه نيافته شود يا حتي زماني را براي
مشارکت داوطلبانه براي اين جوامع در نظر بگيريد. اکوتوريسم ابزاري است که
مي‌توان از آن در راه رسيدن به اين اهداف کمک گرفت.
با اين حال طبيعت‌گردي در ايران همواره با تنگناهايي روبه‌رو بوده و نشان آن تعدد تورهاي خروجي در کنار حجم اندک تورهاي طبيعت‌گردي داخلي است. گران بودن تورهاي طبيعت‌گردي مطرح و فقدان زيرساخت‌هاي مناسب براي طبيعت‌گردي آن هم در کشوري که در فهرست کشورهاي باپتانسيل بالا در حوزه طبيعت‌گردي است، موجب شده سهم ما از اين حوزه در کنار برخي اقدامات موثر، بيشتر زباله و تخريب عرصه‌هاي طبيعي به جاي خدمات رساندن به جامعه بومي و محلي و حفاظت از منابع طبيعي و حيات وحش باشد. براي رفع اين مشکلات چه بايد کرد؟ راهکاري که مسوولان و فعالان اين حوزه ارائه مي‌دهند آيا دربرگيرنده کليت مسائل اين حوزه است يا تنها راهکارهايي است که آنها در کار خويش با آن مواجهند؟
توانمندسازي، اصل اوليه طبيعت‌گردي
در اين رابطه مديرکميته ملي طبيعت‌گردي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري درباره مشکلات طبيعت‌گردي ايران به وجود تورهاي غيرمجاز اشاره مي‌کند و به «دنياي اقتصاد» مي‌گويد: اين تورها هنجارهاي فرهنگي و اجتماعي ما را با عناويني نظير تورهاي شاد از بين مي‌برند. به گفته علي فياضي؛ کساني که فکر مي‌کنند طبيعت مأوايي براي کارهاي ضدهنجار آنها است به اين تورها مي‌روند و سازمان ميراث فرهنگي در مقابل اين افراد مسامحه نمي‌کند. رئيس کميته ملي طبيعت‌گردي در همين رابطه ابراز اميدواري مي‌کند که نيروي انتظامي در سال جديد برخورد جدي‌تري با تورهاي غيرمجاز داشته باشد و مي‌افزايد: در تورهاي مجاز زماني که خطايي رخ دهد قابل پيگيري است اما ما هيچ شناسه‌اي براي تورهاي غيرمجاز نداريم و فرد با يک شماره تماس در شبکه‌هاي اجتماعي و بدون هيچ نظارتي اقدام به جذب مسافر مي‌کند. وي در پاسخ به اين پرسش که تاکنون برخوردهايي نيز از سوي نيروي انتظامي درباره تورهاي مجاز و تورهاي خانوادگي، به صرف جوان بودن آنها صورت گرفته است، اظهار مي‌کند: اين امر به سياست‌هاي نيروي انتظامي بازمي‌گردد اما تاکيد ما اين است که اگر کسي کارت راهنماي تور و مجوزهاي لازم را دارد، نيروي انتظامي نسبت به آنها نگاه ديگري داشته باشد. زيرا آنها استانداردهاي لازم را رعايت مي‌کنند. فياضي درباره اين استانداردها اضافه مي‌کند: توانمندسازي و آموزش جوامع محلي يکي از اصول اوليه در تورهاي طبيعت‌گردي است و اگر تور طبيعت‌گردي مجوز و راهنما داشته باشد ملزم است که به اين موارد توجه کند. وي همچنين مخالفت خود را با ضرورت به اجازه اداره اماکن براي تورهاي مجاز به برخي مناطق طبيعي ابراز و تصريح مي‌کند: معاونت گردشگري به جد به دنبال پيگيري اين موضوع است. مدير کميته ملي طبيعت‌گردي در بخش ديگري از سخنانش درباره برنامه‌هاي اين کميته در سال ۱۳۹۳ گفت: يکي از قدم‌هاي ما تاسيس خانه طبيعت‌گردي بود که محقق شده و در کنار آن ما قصد داريم شاخه‌هاي متعدد اکوتوريسم را نيز گسترش دهيم.
تيراژ بالا، قيمت تورها را پايين مي‌آورد
سهند عقدايي از فعالان حوزه طبيعت‌گردي نيز در پاسخ به اين پرسش که چرا حجم تورهاي طبيعت‌گردي به نسبت تورهاي خروجي کم است، به «دنياي اقتصاد» گفت: دليل اين ضعف ما به ضعف زيرساخت‌هاي گردشگري در ايران برمي‌گردد. در نقاط بکر و ناشناخته ايران ما مراکز اقامت مناسبي نداريم و بحث‌هايي که درباره اقامتگاه‌هاي محلي مي‌شود، در واقع مسکن‌هايي هستند که در نبود اقامتگاه‌هاي استاندارد مطرح مي‌شوند. وي درباره اين استانداردها اظهار کرد: يک اقامتگاه استاندارد يک حريم خصوصي در اختيار گردشگر قرار مي‌دهد که شامل يک اتاق با امکاناتي نظير تخت و سرويس‌هاي بهداشتي است و حتي در هتل‌هاي ضعيف دو يا سه ستاره هم وجود دارد. اما نقاط بکر ما يا فاقد چنين امکاناتي است يا در صورت وجود با کيفيت بسيار پاييني وجود دارد. عقدايي افزود: فقدان اين زيرساخت‌ها سبب مي‌شود تا دايره مخاطباني که حاضر باشند در اقامتگاه‌هاي غيراستاندارد و در اتاق‌ها يا چادرهاي گروهي اقامت کنند، بسيار محدود باشد و حجم گردشگران اين حوزه نيز به تبع آن کاهش پيدا کند. وي درباره گراني تورهاي داخلي به نسبت تورهاي خروجي گفت: عاملي که قيمت را پايين مي‌آورد، تيراژ است. اگر شما در ترکيه يک هتل پنج ستاره را مي‌‌توانيد با شبي ۹۰ دلار کرايه کنيد به خاطر اين است که ضريب اشغال آن بسيار بالا است و در تمام طول سال نيز مسافر دارد. اما هتل‌هاي ايران ضريب اشغال پاييني دارند و صاحب هتل ناچار است هزينه‌هاي سالانه خود را در يک ماه به دست بياورد. از اين‌رو است که ما شاهديم اين هزينه‌ها گاه تا سه برابر هتل‌هاي ترکيه اعلام مي‌شود. اين فعال طبيعت‌گردي افزود: گردشگر داخلي عمدتا در ايام نوروز و شهريور ماه سفر مي‌کند و مدت سفرش نيز محدود به روزهاي معدودي مي‌شود؛ اين در حالي است که گردشگر خارجي عمدتا برنامه سفر خود را روي يک هفته تا ۱۰ روز مي‌بندد و مي‌تواند در ايامي جدا از زمان تعطيلات در هتل‌ها اقامت کرده و به اين ترتيب موجب کاهش هزينه‌هاي سفر در ايران شود. وي در پاسخ به اين پرسش که تا زمان رسيدن به وضعيت ايده‌آل طبقه متوسط رو به پايين که توان شرکت در تورهاي طبيعت‌گردي گران را ندارند، چه گزينه‌اي جز تورهاي غيرمجاز در پيش رو دارند، گفت: بحث تور ارزان‌قيمت با تور غيرمجاز کاملا متفاوت است و گردشگر با سطح درآمدي پايين‌تر مي‌تواند از خدمات چنين تورهايي استفاده کند. عقدايي اضافه کرد: هر آژانس گردشگري يک ماموريت و هدف براي خود تعريف کرده است. آژانس‌هايي هستند که هدف خود را بر تورهاي ارزان اما با کيفيت پايين‌تر قرار داده‌اند و اين امر را صادقانه به مشتريانشان اعلام کنند. به اين ترتيب بخشي از بازار که قيمت برايشان اولويت دارند، چنين تورهايي را انتخاب مي‌کنند. اما تور غيرمجاز هزينه‌هاي بالاسري، مسوول فني آژانس و هزينه‌هاي دفتر را نمي‌پردازد و در مقابل نيز استانداردها را در نظر نمي‌گيرد. گردشگر نيز تنها زماني متوجه اين مساله مي‌شود که در سفر دچار حادثه شده و هزينه بالايي را به ناچار براي آن مي‌پردازد.
برخورد قهري
مرهمي که درمان نمي‌کند
گفته‌هاي مسوولان و فعالان طبيعت‌گردي در ايران اما همچنان جاي پرسش‌هاي زيادي را باز نگه مي‌دارد. اگر هدف از برگزاري تورهاي طبيعت‌گردي ارتقا و توانمندسازي جامعه محلي است آيا تاکنون ارزيابي از فعاليت تورها در اين زمينه موجود است؟ و آيا کميته طبيعت‌گردي نظارتي بر شيوه اسکان و برنامه‌هاي تورها در راستاي اهداف ياد شده اعمال مي‌کند؟ و آيا سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري جدا از شيوه‌هاي سخت تنبيهي و انضباطي برنامه‌اي براي تبديل تورهاي غيرمجاز به تورهاي مجاز دارد؟ تا زماني که گروه‌هاي کوچک و بزرگ دوستي وجود دارند که ترجيح مي‌دهند سفرهاي ارزان‌قيمت را به مقاصد مختلف طبيعي داشته باشند و ضرورت وجود راهنما را حس نکنند، سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري و همچنين نيروي انتظامي ناچارند بخشي از هزينه و زمان خود را صرف اقدامات تنبيهي عليه چنين تورهايي کنند. از اين رو شايد لازم است تورهاي غيرمجاز قانع شوند با توجه به تعداد بالاي فارغ‌التحصيلان رشته‌هاي گردشگري و جهانگردي در کنار مردم بومي مناطق طبيعي، از اين نيروهاي متخصص به عنوان راهنمايان چنين تورهايي بهره‌گيرند تا هم ايمني سفرها بالا برود و هم از بروز مشکلات و حوادث جلوگيري شود. بدون شک اقناع آنها براي اين امر با برخوردهاي قهري نخواهد بود و بايد در گفت‌وگو با آنها راهکارهاي رفع اين معضل و رفتن به سمت يک گردشگري نظام‌مند انديشيده شود.
با اين حال طبيعت‌گردي در ايران همواره با تنگناهايي روبه‌رو بوده و نشان آن تعدد تورهاي خروجي در کنار حجم اندک تورهاي طبيعت‌گردي داخلي است. گران بودن تورهاي طبيعت‌گردي مطرح و فقدان زيرساخت‌هاي مناسب براي طبيعت‌گردي آن هم در کشوري که در فهرست کشورهاي باپتانسيل بالا در حوزه طبيعت‌گردي است، موجب شده سهم ما از اين حوزه در کنار برخي اقدامات موثر، بيشتر زباله و تخريب عرصه‌هاي طبيعي به جاي خدمات رساندن به جامعه بومي و محلي و حفاظت از منابع طبيعي و حيات وحش باشد. براي رفع اين مشکلات چه بايد کرد؟ راهکاري که مسوولان و فعالان اين حوزه ارائه مي‌دهند آيا دربرگيرنده کليت مسائل اين حوزه است يا تنها راهکارهايي است که آنها در کار خويش با آن مواجهند؟
توانمندسازي، اصل اوليه طبيعت‌گردي
در اين رابطه مديرکميته ملي طبيعت‌گردي سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري درباره مشکلات طبيعت‌گردي ايران به وجود تورهاي غيرمجاز اشاره مي‌کند و به «دنياي اقتصاد» مي‌گويد: اين تورها هنجارهاي فرهنگي و اجتماعي ما را با عناويني نظير تورهاي شاد از بين مي‌برند. به گفته علي فياضي؛ کساني که فکر مي‌کنند طبيعت مأوايي براي کارهاي ضدهنجار آنها است به اين تورها مي‌روند و سازمان ميراث فرهنگي در مقابل اين افراد مسامحه نمي‌کند. رئيس کميته ملي طبيعت‌گردي در همين رابطه ابراز اميدواري مي‌کند که نيروي انتظامي در سال جديد برخورد جدي‌تري با تورهاي غيرمجاز داشته باشد و مي‌افزايد: در تورهاي مجاز زماني که خطايي رخ دهد قابل پيگيري است اما ما هيچ شناسه‌اي براي تورهاي غيرمجاز نداريم و فرد با يک شماره تماس در شبکه‌هاي اجتماعي و بدون هيچ نظارتي اقدام به جذب مسافر مي‌کند. وي در پاسخ به اين پرسش که تاکنون برخوردهايي نيز از سوي نيروي انتظامي درباره تورهاي مجاز و تورهاي خانوادگي، به صرف جوان بودن آنها صورت گرفته است، اظهار مي‌کند: اين امر به سياست‌هاي نيروي انتظامي بازمي‌گردد اما تاکيد ما اين است که اگر کسي کارت راهنماي تور و مجوزهاي لازم را دارد، نيروي انتظامي نسبت به آنها نگاه ديگري داشته باشد. زيرا آنها استانداردهاي لازم را رعايت مي‌کنند. فياضي درباره اين استانداردها اضافه مي‌کند: توانمندسازي و آموزش جوامع محلي يکي از اصول اوليه در تورهاي طبيعت‌گردي است و اگر تور طبيعت‌گردي مجوز و راهنما داشته باشد ملزم است که به اين موارد توجه کند. وي همچنين مخالفت خود را با ضرورت به اجازه اداره اماکن براي تورهاي مجاز به برخي مناطق طبيعي ابراز و تصريح مي‌کند: معاونت گردشگري به جد به دنبال پيگيري اين موضوع است. مدير کميته ملي طبيعت‌گردي در بخش ديگري از سخنانش درباره برنامه‌هاي اين کميته در سال ۱۳۹۳ گفت: يکي از قدم‌هاي ما تاسيس خانه طبيعت‌گردي بود که محقق شده و در کنار آن ما قصد داريم شاخه‌هاي متعدد اکوتوريسم را نيز گسترش دهيم.
تيراژ بالا، قيمت تورها را پايين مي‌آورد
سهند عقدايي از فعالان حوزه طبيعت‌گردي نيز در پاسخ به اين پرسش که چرا حجم تورهاي طبيعت‌گردي به نسبت تورهاي خروجي کم است، به «دنياي اقتصاد» گفت: دليل اين ضعف ما به ضعف زيرساخت‌هاي گردشگري در ايران برمي‌گردد. در نقاط بکر و ناشناخته ايران ما مراکز اقامت مناسبي نداريم و بحث‌هايي که درباره اقامتگاه‌هاي محلي مي‌شود، در واقع مسکن‌هايي هستند که در نبود اقامتگاه‌هاي استاندارد مطرح مي‌شوند. وي درباره اين استانداردها اظهار کرد: يک اقامتگاه استاندارد يک حريم خصوصي در اختيار گردشگر قرار مي‌دهد که شامل يک اتاق با امکاناتي نظير تخت و سرويس‌هاي بهداشتي است و حتي در هتل‌هاي ضعيف دو يا سه ستاره هم وجود دارد. اما نقاط بکر ما يا فاقد چنين امکاناتي است يا در صورت وجود با کيفيت بسيار پاييني وجود دارد. عقدايي افزود: فقدان اين زيرساخت‌ها سبب مي‌شود تا دايره مخاطباني که حاضر باشند در اقامتگاه‌هاي غيراستاندارد و در اتاق‌ها يا چادرهاي گروهي اقامت کنند، بسيار محدود باشد و حجم گردشگران اين حوزه نيز به تبع آن کاهش پيدا کند. وي درباره گراني تورهاي داخلي به نسبت تورهاي خروجي گفت: عاملي که قيمت را پايين مي‌آورد، تيراژ است. اگر شما در ترکيه يک هتل پنج ستاره را مي‌‌توانيد با شبي ۹۰ دلار کرايه کنيد به خاطر اين است که ضريب اشغال آن بسيار بالا است و در تمام طول سال نيز مسافر دارد. اما هتل‌هاي ايران ضريب اشغال پاييني دارند و صاحب هتل ناچار است هزينه‌هاي سالانه خود را در يک ماه به دست بياورد. از اين‌رو است که ما شاهديم اين هزينه‌ها گاه تا سه برابر هتل‌هاي ترکيه اعلام مي‌شود. اين فعال طبيعت‌گردي افزود: گردشگر داخلي عمدتا در ايام نوروز و شهريور ماه سفر مي‌کند و مدت سفرش نيز محدود به روزهاي معدودي مي‌شود؛ اين در حالي است که گردشگر خارجي عمدتا برنامه سفر خود را روي يک هفته تا ۱۰ روز مي‌بندد و مي‌تواند در ايامي جدا از زمان تعطيلات در هتل‌ها اقامت کرده و به اين ترتيب موجب کاهش هزينه‌هاي سفر در ايران شود. وي در پاسخ به اين پرسش که تا زمان رسيدن به وضعيت ايده‌آل طبقه متوسط رو به پايين که توان شرکت در تورهاي طبيعت‌گردي گران را ندارند، چه گزينه‌اي جز تورهاي غيرمجاز در پيش رو دارند، گفت: بحث تور ارزان‌قيمت با تور غيرمجاز کاملا متفاوت است و گردشگر با سطح درآمدي پايين‌تر مي‌تواند از خدمات چنين تورهايي استفاده کند. عقدايي اضافه کرد: هر آژانس گردشگري يک ماموريت و هدف براي خود تعريف کرده است. آژانس‌هايي هستند که هدف خود را بر تورهاي ارزان اما با کيفيت پايين‌تر قرار داده‌اند و اين امر را صادقانه به مشتريانشان اعلام کنند. به اين ترتيب بخشي از بازار که قيمت برايشان اولويت دارند، چنين تورهايي را انتخاب مي‌کنند. اما تور غيرمجاز هزينه‌هاي بالاسري، مسوول فني آژانس و هزينه‌هاي دفتر را نمي‌پردازد و در مقابل نيز استانداردها را در نظر نمي‌گيرد. گردشگر نيز تنها زماني متوجه اين مساله مي‌شود که در سفر دچار حادثه شده و هزينه بالايي را به ناچار براي آن مي‌پردازد.
برخورد قهري
مرهمي که درمان نمي‌کند
گفته‌هاي مسوولان و فعالان طبيعت‌گردي در ايران اما همچنان جاي پرسش‌هاي زيادي را باز نگه مي‌دارد. اگر هدف از برگزاري تورهاي طبيعت‌گردي ارتقا و توانمندسازي جامعه محلي است آيا تاکنون ارزيابي از فعاليت تورها در اين زمينه موجود است؟ و آيا کميته طبيعت‌گردي نظارتي بر شيوه اسکان و برنامه‌هاي تورها در راستاي اهداف ياد شده اعمال مي‌کند؟ و آيا سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري جدا از شيوه‌هاي سخت تنبيهي و انضباطي برنامه‌اي براي تبديل تورهاي غيرمجاز به تورهاي مجاز دارد؟ تا زماني که گروه‌هاي کوچک و بزرگ دوستي وجود دارند که ترجيح مي‌دهند سفرهاي ارزان‌قيمت را به مقاصد مختلف طبيعي داشته باشند و ضرورت وجود راهنما را حس نکنند، سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري و همچنين نيروي انتظامي ناچارند بخشي از هزينه و زمان خود را صرف اقدامات تنبيهي عليه چنين تورهايي کنند. از اين رو شايد لازم است تورهاي غيرمجاز قانع شوند با توجه به تعداد بالاي فارغ‌التحصيلان رشته‌هاي گردشگري و جهانگردي در کنار مردم بومي مناطق طبيعي، از اين نيروهاي متخصص به عنوان راهنمايان چنين تورهايي بهره‌گيرند تا هم ايمني سفرها بالا برود و هم از بروز مشکلات و حوادث جلوگيري شود. بدون شک اقناع آنها براي اين امر با برخوردهاي قهري نخواهد بود و بايد در گفت‌وگو با آنها راهکارهاي رفع اين معضل و رفتن به سمت يک گردشگري نظام‌مند انديشيده شود.
