نسخه چاپی
ارسال به دوستان
سودان در مسیر تونس؟
اما همه این‌ها ظاهرا، جامعه مدنی سودان را تضعیف نکرده است. ائتلاف نیرو‌های آزادی و تغییر، که طیف وسیعی از فعالان جامعه مدنی را در برمی‌گیرد، از دسامبر ۲۰۱۸ برای براندازی نظام البشیر وارد معرکه شد و پس از ماه‌ها اعتراضات و تظاهرات، سرانجام در ۱۱ آوریل ۲۰۱۹ البشیر را سرنگون کرد. اینجا بود که انسجام و قدرت جامعه مدنی سودان به چالش کشیده شد. چرا که فرماندهان ارتش که البشیر را عزل کردند، خودشان به نام مردم قدرت را به دست گرفتند.
اما همه این‌ها ظاهرا، جامعه مدنی سودان را تضعیف نکرده است. ائتلاف نیرو‌های آزادی و تغییر، که طیف وسیعی از فعالان جامعه مدنی را در برمی‌گیرد، از دسامبر ۲۰۱۸ برای براندازی نظام البشیر وارد معرکه شد و پس از ماه‌ها اعتراضات و تظاهرات، سرانجام در ۱۱ آوریل ۲۰۱۹ البشیر را سرنگون کرد. اینجا بود که انسجام و قدرت جامعه مدنی سودان به چالش کشیده شد. چرا که فرماندهان ارتش که البشیر را عزل کردند، خودشان به نام مردم قدرت را به دست گرفتند.
پس از چند ماه کشمکش، نیرو‌های گوناگون سیاسی سودان، توافقی را امضا کردند که راه را برای گذار مسالمت‌آمیز این کشور به دمکراسی هموار می‌کند.
روز شنبه، ۱۷ آگوست، دو جریان سیاسی عمده سودان، یعنی «شورای انتقالی نظامی» و «نیرو‌های آزادی و تغییر»، با حضور هئیت‌های بین المللی، توافقی به نام «سند قانون اساسی» امضا کردند که آغاز مرحله گذار به حکومت غیرنظامی را تسهیل می‌کند.
در ۱۱ آوریل ۲۰۱۹، در بحبوحه تظاهرات گسترده خیابانی، فرماندهان بلندپایه ارتش سودان، عمر حسن البشیر، دیکتاتور این کشور، را عزل کردند. در پی عزل البشیر، با حضور فرماندهان برجسته ارتش، نهادی به نام شورای انتقالی نظامی تاسیس شد و حکومت موقت سودان را به عهده گرفت. اما فعالان سیاسی و مدنی که از دیکتاتوری و استبداد البشیر به ستوه آمده بودند، بر انتقال قدرت در سودان به یک حکومت غیرنظامی اصرار کردند. این فعالان در قالب گروهی به نام «نیرو‌های آزادی و تغییر» ساماندهی شدند. در ماه‌های اخیر، میان این دو گروه کشمکش‌های زیادی اتفاق افتاد. نیرو‌های جامعه مدنی، ارتشی‌ها را به سوار شدن بر مطالبات مردمی و قبضه کردن قدرت متهم کردند.
این نگرانی، صرفا به سودان محدود نمی‌شود. جامعه مدنی در بسیاری از کشور‌های عربی، نسبت به نقش‌آفرینی ارتش در سیاست سوء ظن دارد. چرا که بسیاری از ژنرال‌های عرب، از صدام حسین و معمر قذافی تا عبدالفتاح السیسی، با اندکی تفاوت، همگی در ابتدا خود را نماینده اصیل مطالبات مردم معرفی می‌کردند، اما پس از قبضه کردن قدرت، راه خود را می‌رفتند. به خاطر همین تجربه تاریخی، امروز در روند گذار کشور‌هایی مانند الجزایر و سودان به دمکراسی، جامعه مدنی در این کشورها، به نظامیان اعتماد نمی‌کند.
مراسم امضای اسناد دوران گذار به دولت غیرنظامی
"پیروزی تاریخی" برای رسیدن به "دمکراسی پایدار"
فعالان سیاسی سودان نیز به نظامیان اعتماد نکردند و پس از مذاکرات طولانی با شورای انتقالی نظامی، که از زمان عزل البشیر قدرت را در دست داشت، روز شنبه بر سر نقشه راهی برای انتقال قدرت به غیرنظامیان به توافق رسیدند. توافقی که چارچوب کلی آن در اوایل ماه آگوست تهیه شد و چند هفته بعد به مرحله نهایی رسید. در چهارم آگوست، محمد حمدان دقلو، معروف به حمیدتی، از جانب شورای انتقالی نظامی و احمد ربیع، از جانب ائتلاف نیرو‌های آزادی و تغییر، نسخه اولیه توافق مرحله انتقالی را امضا کردند. همین دو نفر، روز شنبه از جانب این دو جریان، توافق نهایی را امضا کردند.
عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای انتقالی نظامی، که به الگوگیری سیاسی از عبدالفتاح السیسی متهم بود، روز امضای این توافق را «روز پیروزی تاریخی ملت» سودان توصیف کرد و خطاب به مردم کشورش گفت: «نیرو‌های مسلح‌تان برای محافظت از ملت سودان و عملی کردن انتقال به حکومت دمکراتیک از هیچ تلاشی فروگذار نخواهند کرد.»
از سوی دیگر، محمد ناجی الاصم، از رهبران نیرو‌های آزادی و تغییر، نیز در یک سخنرانی طولانی خطاب به اعضای شورای انتقالی نظامی گفت: بیایید «صفحات شنیع دیکتاتوری دژخیم {عمر البشیر} را ورق بزنیم» و «با یکدیگر دمکراسی پایداری تاسیس کنیم.»
جریان‌های سیاسی سودان برای گذار به حکومت غیرنظامی دو سند سیاسی و مرتبط با قانون اساسی مهم امضا کردند. این دو سند نهایی، در واقع آغاز مرحله گذار و کنار رفتن تدریجی نظامیان از سیاست است.
شادی مردم سودان به خاطر آغاز دوران گذار
سازوکار دوران گذار
مهمترین محور‌های این دو سند مرحله انتقالی به شرح زیر است:
۱- نهاد جدیدی تحت عنوان شورای حاکمیت سودان با عضویت ۱۱ نفر تشکیل می‌شود. پنج نفر نظامی از سوی شورای انتقالی نظامی و پنج نفر از سوی نیرو‌های آزادی و تغییر به عضویت این شورا انتخاب می‌شوند. علاوه بر این، با توافق طرفین یک شخصیت ملی نیز انتخاب می‌شود.
۲- مرحله گذار سه سال و سه ماه طول خواهد کشید. تصمیمات شورای حاکمیت با اجماع یا اکثریت دو سوم اعضا گرفته می‌شود.
۳- یکی از اعضای نظامی، به مدت ۲۱ ماه ریاست شورای حاکمیت را برعهده می‌گیرد و سپس در ۱۸ ماه باقیمانده، ریاست شورا به یک عضو غیرنظامی می‌رسد.
۴- نیرو‌های آزادی و تغییر برای دولت غیرنظامی، نخست‌وزیر انتخاب می‌کنند.
۵- شورای وزیران یا هئیت دولت نباید از ۲۰ نفر بیشتر باشد و وزرا باید شخصیت‌های شایسته و ملی باشند و به پیشنهاد نیرو‌های آزادی و تغییر و توسط نخست وزیر انتخاب شوند. سپس شورای حاکمیت انتخاب آن‌ها را تایید می‌کند. وزرای کشور و دفاع توسط اعضای نظامی شورای حاکمیت انتخاب می‌شوند.
۶- تمام مقامات بلندپایه دوران گذار، اعم از اعضای شورای حاکمیت، وزرا و استانداران، نمی‌توانند در دوره مستقیم بعد از گذار پست و سمت دولتی بگیرند.
۷ - ظرف سه ماه بعد از تاسیس شورای حاکمیت، مجلس قانونگذاری انتقالی تاسیس می‌شود. ۶۷ درصد اعضای این مجلس سهم نیرو‌های آزادی و تغییر خواهد بود و ۳۳ درصد باقیمانده به سایر نیرو‌ها تعلق خواهد گرفت.
۸- دو طرف (یعنی شورای انتقالی نظامی و نیرو‌های آزادی و تغییر) به توافق رسیدند که جمهوری سودان، یک کشور مرکزگرا نیست و در تقسمیات جغرافیایی کشور و توزیع قدرت بازنگری می‌شود.
سرنوشت تونس یا مصر؟
در پی امضای این توافق، جمع کثیری از مردم سودان به خیابان‌ها ریختند و آغاز مرحله گذار را جشن گرفتند. به دلیل اهمیت رویداد، تعدادی از مقامات بلندپایه خارجی نیز در مراسم امضای توافق حضور پیدا کردند. از جمله این مقامات می‌توان به پال کاگامی، رئیس‌جمهور رواندا، سالواکیر، رئیس‌جمهور سودان جنوبی، آبی احمد، نخست‌وزیر اتیوپی، مصطفی مدبولی، نخست‌وزیر مصر، خالد بن احمد آل خلیفه، وزیر خارجه بحرین، صباح خالد الحمد الصباح، وزیر خارجه کویت، عادل الجبیر، وزیر مشاور عربستان در امور خارجی و نمایندگان اتحادیه عرب، سازمان همکاری اسلامی و کمیسیون اتحادیه آفریقا اشاره کرد.
در این میان، یک نکته قابل توجه است و آن قدرت و استقامت جامعه مدنی سودان است. کشوری که طی سه دهه از دیکتاتوری البشیر به فلاکتی رسید که کمتر کسی توقع داشت این کشور چنین جامعه مدنی قدرتمندی داشته باشد. در یک نگاه مقایسه‌ای، سودان نسبت به کشور‌هایی مثل مصر، عراق، سوریه و لیبی، به لحاظ اقتصادی عقب‌مانده‌تر بود. بخش قابل توجهی از جمعیت این کشور، فقیر بود و هنوز هم فقیر است. همین چند سال پیش، بخش جنوبی سودان، با نام جدید سودان جنوبی، کشور مستقلی شد. سودان از سال ۲۰۰۳، درگیر جنگ داخلی بود که در منطقه دارفور اتفاق افتاد. به خاطر همین جنگ، دیوان کیفری بین المللی، در اوایل مارس ۲۰۰۹، در اقدامی بسیار کم سابقه، حکم بازداشت البشیر را صادر کرد. در سال‌های بعدی، البشیر به هر کشوری که می‌رفت، همواره نگران بود که توسط آن کشور بازداشت و به دیوان کیفری بین المللی تحویل داده شود. به همین دلیل، معمولا به کشور‌های کمی سفر می‌کرد. تحریم‌های آمریکا و همچنین حکم بازداشت البشیر، سودان را در جامعه بین المللی منزوی کرد.
اما همه این‌ها ظاهرا، جامعه مدنی سودان را تضعیف نکرده است. ائتلاف نیرو‌های آزادی و تغییر، که طیف وسیعی از فعالان جامعه مدنی را در برمی‌گیرد، از دسامبر ۲۰۱۸ برای براندازی نظام البشیر وارد معرکه شد و پس از ماه‌ها اعتراضات و تظاهرات، سرانجام در ۱۱ آوریل ۲۰۱۹ البشیر را سرنگون کرد. اینجا بود که انسجام و قدرت جامعه مدنی سودان به چالش کشیده شد. چرا که فرماندهان ارتش که البشیر را عزل کردند، خودشان به نام مردم قدرت را به دست گرفتند. اما حتی پس از تاسیس شورای انتقالی نظامی هم فعالان نیرو‌های آزادی و تغییر، از فعالیت بازننشستند. چندین بار برای تحت فشار قرار دادن نظامیان فراخوان تجمع و اعتصاب دادند و اعتصابات انجام شد. تا اینکه نهایتا توانستند نظامیان را به پذیرش یک دولت غیرنظامی وادار سازند. اما این تازه اول راه است. باید منتظر ماند و دید که آیا سودان هم مانند تونس موفق می‌شود به دمکراسی برسد یا اینکه به سرنوشت انقلاب ۲۰۱۱ مصر دچار خواهد شد. فعلا تا اینجا جامعه مدنی سودان با صلابت در مسیر تونس گام برداشته است./فرارو
پس از چند ماه کشمکش، نیرو‌های گوناگون سیاسی سودان، توافقی را امضا کردند که راه را برای گذار مسالمت‌آمیز این کشور به دمکراسی هموار می‌کند.روز شنبه، ۱۷ آگوست، دو جریان سیاسی عمده سودان، یعنی «شورای انتقالی نظامی» و «نیرو‌های آزادی و تغییر»، با حضور هئیت‌های بین المللی، توافقی به نام «سند قانون اساسی» امضا کردند که آغاز مرحله گذار به حکومت غیرنظامی را تسهیل می‌کند.
در ۱۱ آوریل ۲۰۱۹، در بحبوحه تظاهرات گسترده خیابانی، فرماندهان بلندپایه ارتش سودان، عمر حسن البشیر، دیکتاتور این کشور، را عزل کردند. در پی عزل البشیر، با حضور فرماندهان برجسته ارتش، نهادی به نام شورای انتقالی نظامی تاسیس شد و حکومت موقت سودان را به عهده گرفت. اما فعالان سیاسی و مدنی که از دیکتاتوری و استبداد البشیر به ستوه آمده بودند، بر انتقال قدرت در سودان به یک حکومت غیرنظامی اصرار کردند. این فعالان در قالب گروهی به نام «نیرو‌های آزادی و تغییر» ساماندهی شدند. در ماه‌های اخیر، میان این دو گروه کشمکش‌های زیادی اتفاق افتاد. نیرو‌های جامعه مدنی، ارتشی‌ها را به سوار شدن بر مطالبات مردمی و قبضه کردن قدرت متهم کردند.
این نگرانی، صرفا به سودان محدود نمی‌شود. جامعه مدنی در بسیاری از کشور‌های عربی، نسبت به نقش‌آفرینی ارتش در سیاست سوء ظن دارد. چرا که بسیاری از ژنرال‌های عرب، از صدام حسین و معمر قذافی تا عبدالفتاح السیسی، با اندکی تفاوت، همگی در ابتدا خود را نماینده اصیل مطالبات مردم معرفی می‌کردند، اما پس از قبضه کردن قدرت، راه خود را می‌رفتند. به خاطر همین تجربه تاریخی، امروز در روند گذار کشور‌هایی مانند الجزایر و سودان به دمکراسی، جامعه مدنی در این کشورها، به نظامیان اعتماد نمی‌کند.
مراسم امضای اسناد دوران گذار به دولت غیرنظامی
"پیروزی تاریخی" برای رسیدن به "دمکراسی پایدار"
فعالان سیاسی سودان نیز به نظامیان اعتماد نکردند و پس از مذاکرات طولانی با شورای انتقالی نظامی، که از زمان عزل البشیر قدرت را در دست داشت، روز شنبه بر سر نقشه راهی برای انتقال قدرت به غیرنظامیان به توافق رسیدند. توافقی که چارچوب کلی آن در اوایل ماه آگوست تهیه شد و چند هفته بعد به مرحله نهایی رسید. در چهارم آگوست، محمد حمدان دقلو، معروف به حمیدتی، از جانب شورای انتقالی نظامی و احمد ربیع، از جانب ائتلاف نیرو‌های آزادی و تغییر، نسخه اولیه توافق مرحله انتقالی را امضا کردند. همین دو نفر، روز شنبه از جانب این دو جریان، توافق نهایی را امضا کردند.
عبدالفتاح البرهان، رئیس شورای انتقالی نظامی، که به الگوگیری سیاسی از عبدالفتاح السیسی متهم بود، روز امضای این توافق را «روز پیروزی تاریخی ملت» سودان توصیف کرد و خطاب به مردم کشورش گفت: «نیرو‌های مسلح‌تان برای محافظت از ملت سودان و عملی کردن انتقال به حکومت دمکراتیک از هیچ تلاشی فروگذار نخواهند کرد.»
از سوی دیگر، محمد ناجی الاصم، از رهبران نیرو‌های آزادی و تغییر، نیز در یک سخنرانی طولانی خطاب به اعضای شورای انتقالی نظامی گفت: بیایید «صفحات شنیع دیکتاتوری دژخیم {عمر البشیر} را ورق بزنیم» و «با یکدیگر دمکراسی پایداری تاسیس کنیم.»
جریان‌های سیاسی سودان برای گذار به حکومت غیرنظامی دو سند سیاسی و مرتبط با قانون اساسی مهم امضا کردند. این دو سند نهایی، در واقع آغاز مرحله گذار و کنار رفتن تدریجی نظامیان از سیاست است.
شادی مردم سودان به خاطر آغاز دوران گذار
سازوکار دوران گذار
مهمترین محور‌های این دو سند مرحله انتقالی به شرح زیر است:
۱- نهاد جدیدی تحت عنوان شورای حاکمیت سودان با عضویت ۱۱ نفر تشکیل می‌شود. پنج نفر نظامی از سوی شورای انتقالی نظامی و پنج نفر از سوی نیرو‌های آزادی و تغییر به عضویت این شورا انتخاب می‌شوند. علاوه بر این، با توافق طرفین یک شخصیت ملی نیز انتخاب می‌شود.
۲- مرحله گذار سه سال و سه ماه طول خواهد کشید. تصمیمات شورای حاکمیت با اجماع یا اکثریت دو سوم اعضا گرفته می‌شود.
۳- یکی از اعضای نظامی، به مدت ۲۱ ماه ریاست شورای حاکمیت را برعهده می‌گیرد و سپس در ۱۸ ماه باقیمانده، ریاست شورا به یک عضو غیرنظامی می‌رسد.
۴- نیرو‌های آزادی و تغییر برای دولت غیرنظامی، نخست‌وزیر انتخاب می‌کنند.
۵- شورای وزیران یا هئیت دولت نباید از ۲۰ نفر بیشتر باشد و وزرا باید شخصیت‌های شایسته و ملی باشند و به پیشنهاد نیرو‌های آزادی و تغییر و توسط نخست وزیر انتخاب شوند. سپس شورای حاکمیت انتخاب آن‌ها را تایید می‌کند. وزرای کشور و دفاع توسط اعضای نظامی شورای حاکمیت انتخاب می‌شوند.
۶- تمام مقامات بلندپایه دوران گذار، اعم از اعضای شورای حاکمیت، وزرا و استانداران، نمی‌توانند در دوره مستقیم بعد از گذار پست و سمت دولتی بگیرند.
۷ - ظرف سه ماه بعد از تاسیس شورای حاکمیت، مجلس قانونگذاری انتقالی تاسیس می‌شود. ۶۷ درصد اعضای این مجلس سهم نیرو‌های آزادی و تغییر خواهد بود و ۳۳ درصد باقیمانده به سایر نیرو‌ها تعلق خواهد گرفت.
۸- دو طرف (یعنی شورای انتقالی نظامی و نیرو‌های آزادی و تغییر) به توافق رسیدند که جمهوری سودان، یک کشور مرکزگرا نیست و در تقسمیات جغرافیایی کشور و توزیع قدرت بازنگری می‌شود.
سرنوشت تونس یا مصر؟
در پی امضای این توافق، جمع کثیری از مردم سودان به خیابان‌ها ریختند و آغاز مرحله گذار را جشن گرفتند. به دلیل اهمیت رویداد، تعدادی از مقامات بلندپایه خارجی نیز در مراسم امضای توافق حضور پیدا کردند. از جمله این مقامات می‌توان به پال کاگامی، رئیس‌جمهور رواندا، سالواکیر، رئیس‌جمهور سودان جنوبی، آبی احمد، نخست‌وزیر اتیوپی، مصطفی مدبولی، نخست‌وزیر مصر، خالد بن احمد آل خلیفه، وزیر خارجه بحرین، صباح خالد الحمد الصباح، وزیر خارجه کویت، عادل الجبیر، وزیر مشاور عربستان در امور خارجی و نمایندگان اتحادیه عرب، سازمان همکاری اسلامی و کمیسیون اتحادیه آفریقا اشاره کرد.
در این میان، یک نکته قابل توجه است و آن قدرت و استقامت جامعه مدنی سودان است. کشوری که طی سه دهه از دیکتاتوری البشیر به فلاکتی رسید که کمتر کسی توقع داشت این کشور چنین جامعه مدنی قدرتمندی داشته باشد. در یک نگاه مقایسه‌ای، سودان نسبت به کشور‌هایی مثل مصر، عراق، سوریه و لیبی، به لحاظ اقتصادی عقب‌مانده‌تر بود. بخش قابل توجهی از جمعیت این کشور، فقیر بود و هنوز هم فقیر است. همین چند سال پیش، بخش جنوبی سودان، با نام جدید سودان جنوبی، کشور مستقلی شد. سودان از سال ۲۰۰۳، درگیر جنگ داخلی بود که در منطقه دارفور اتفاق افتاد. به خاطر همین جنگ، دیوان کیفری بین المللی، در اوایل مارس ۲۰۰۹، در اقدامی بسیار کم سابقه، حکم بازداشت البشیر را صادر کرد. در سال‌های بعدی، البشیر به هر کشوری که می‌رفت، همواره نگران بود که توسط آن کشور بازداشت و به دیوان کیفری بین المللی تحویل داده شود. به همین دلیل، معمولا به کشور‌های کمی سفر می‌کرد. تحریم‌های آمریکا و همچنین حکم بازداشت البشیر، سودان را در جامعه بین المللی منزوی کرد.
اما همه این‌ها ظاهرا، جامعه مدنی سودان را تضعیف نکرده است. ائتلاف نیرو‌های آزادی و تغییر، که طیف وسیعی از فعالان جامعه مدنی را در برمی‌گیرد، از دسامبر ۲۰۱۸ برای براندازی نظام البشیر وارد معرکه شد و پس از ماه‌ها اعتراضات و تظاهرات، سرانجام در ۱۱ آوریل ۲۰۱۹ البشیر را سرنگون کرد. اینجا بود که انسجام و قدرت جامعه مدنی سودان به چالش کشیده شد. چرا که فرماندهان ارتش که البشیر را عزل کردند، خودشان به نام مردم قدرت را به دست گرفتند. اما حتی پس از تاسیس شورای انتقالی نظامی هم فعالان نیرو‌های آزادی و تغییر، از فعالیت بازننشستند. چندین بار برای تحت فشار قرار دادن نظامیان فراخوان تجمع و اعتصاب دادند و اعتصابات انجام شد. تا اینکه نهایتا توانستند نظامیان را به پذیرش یک دولت غیرنظامی وادار سازند. اما این تازه اول راه است. باید منتظر ماند و دید که آیا سودان هم مانند تونس موفق می‌شود به دمکراسی برسد یا اینکه به سرنوشت انقلاب ۲۰۱۱ مصر دچار خواهد شد. فعلا تا اینجا جامعه مدنی سودان با صلابت در مسیر تونس گام برداشته است./فرارو
